معرفی اجمالی علم صرف:
صرف در لغت به معنی تغيير دادن است و در اصطلاح، علمی است كه به ما میآموزد چگونه كلمهای را به صورتهای گوناگون تغيير دهيم تا معانی مختلف به دست آيد.
از همین جا معلوم میشود که موضوع علم صرف، «کلمه» است و خصوصیات و ساختمان آن مورد بحث قرار میگیرد و فایده آن نیز شناخت کلمات و معانی آنها و نیز ساختن کلمات مناسب برای معانی مختلف میباشد. در این علم درباره، جامد و مشتق، مونث و مذکر، مفرد و جمع و تثنیه، اسم یا فعل و یا حرف بودن و زمانهای مختلف افعال و... بحث میشود.
توضیح بیشتر:
در هر زبانی بسياری از كلمات از كلمه ديگر ساخته میشوند؛ مثلا در فارسی كلمات گفتم، گفتی، گفت، گوينده، بگو، میگويد، گويا و گويش، از مصدر «گفتن» گرفته شده است .
در زبان عربی نيز تغييراتی در كلمه ايجاد میشود كه گاه از يك كلمه دهها كلمه میتوان ساخت. علمی كه از اين تغيیرات بحث میكند علم صرف ناميده میشود.
به طور مثال کلمه «عِلم» (به معنی دانستن) را طبق قواعد صرفی به صورتهای عَلِمَ، یَعلَمُ، اِعلَم و... در میآوریم تا معانی: دانست، میداند، بدان و... به دست آید و یا کلمه «رَجُل» (به معنی مرد) را به صورتهای، رِجال و رُجَیل در میآوریم تا معانی: مردها و مرد کوچک به دست آید.
اهداف تغییر کلمه:
۱- تغییر معانی: گاهی هدف از تغییر، ایجاد معنای جدیدی است. مانند مثالهایی که در بالا توضیح داده شد.
۲- تغییر لفظی: گاهی هدف از تغییر، لفظی است و در معنا هیچگونه اثری ندارد، مانند اینکه هرگاه دو حرف شبیه هم کنار یکدیگر قرار بگیرند در هم ادغام میشوند، و هر دو هم زمان با هم و از یک مخرج تلفظ میشوند. در علم صرف به اینگونه تغییرات پرداخته میشود (مثال: مَدَدَ که بعد از ادغام به صورت مَدَّ در میآید).
معرفی کتاب صرف ساده:
کتاب صرف ساده، نوشته حجة الاسلام محمد رضا طباطبایی، از جمله مطرح ترین کتابهای صرفی است که در سالهای اولیه تحصیل طلاب علوم دینی در حوزههای علمیه تدریس میشود و به دلیل متن روان، دسته بندی و ترتیب بندی مناسب مطالب، وجود تمرین در پایان هر فصل و جامع و کامل بودن مطالب آن، مورد استقبال قرار گرفته است.
ترتیب بندی مطالب کتاب صرف ساده به این صورت میباشد:
۱- مقدمه: تعریف، فایده و موضوع علم صرف و...
۲- بخش اول (فعل): فعل ثلاثی مجرد، فعل ثلاثی مزید، فعل رباعی، فعل صناعی و غیر متصرف و اسم فعل و مباحث پیرامون آنها.
۳- بخش دوم (اسم): این قسمت به زبان عربی است و شامل مطالب متعددی از جمله: تعریف و ابنیه اسم، مصدر و غیر مصدر، جامد و مشتق، مذکر و مؤنث، متصرف و غیر متصرف، معرفه و نکره، معرب و مبنی و مباحث پیرامون آنها است.
۴- خاتمه: که در مورد مباحث متفرقه مثل: قرائت و کتابت، التقاء ساکنین، وقف، ابدال و... بحث میکند.